Poczta w Wielkopolsce 1919-1920 - nowa książka prof. Juliana Auleytnera

W najbliższych dniach ukaże się kolejna książka autorstwa prof. Juliana Auleytnera, znanego filatelisty, autora licznych publikacji z zakresu historii poczty, specjalizującego się w historii poczty polskiej w okresie powstawania i kształtowania się granic II Rzeczpospolitej. Tym razem Autor zajmuje się historią poczty w Wielkopolsce w latach 1919-1920. Wydawcą książki jest Wyższa Szkoła Pedagogiczna im J. Korczaka w Warszawie a druk zrealizowano pod nadzorem Domu Wydawniczego ELIPSA, co jest gwarantem dobrej jakości od strony technicznej i redakcyjnej. Podobnie, jak wcześniej wydana książka poświęcona początkom

Poczty Polskiej na Pomorzu w 1920 roku, najnowsza książka prof. Auleytnera jest dziełem dwujęzycznym, dotyczy bowiem historii wspólnej, polskiej i niemieckiej, zapewne widzianej nieraz w inny sposób. Tłumaczenia na niemiecki dokonał Stefan Petriuk. Pokazanie tak obszernego materiału filatelistycznego możliwe było dzięki współpracy kilku filatelistów, wśród których Autor wymienia Andrzeja Kłosińskiego oraz Heinricha Racka z Niemiec. Książka była przedmiotem recenzji naukowej prof. dra hab. B. Polaka, wybitnego znawcy okresu powstania wielkopolskiego. Zainteresowanych odsyłamy do kontaktu z Autorem książki, Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

W Wprowadzeniu Autor pisze m.in.

W dotychczasowych publikacjach filatelistycznych nie istniała periodyzacja wydarzeń w Wielkopolsce; błędnie traktowano okres Powstania Wielkopolskiego jak gdyby trwało ono cały 1919 r. Tymczasem kończy się ono zawieszeniem broni po pokoju w Trewirze (16.02.1919).
Następujący po nim drugi okres dotyczył sposobu politycznego powiązania Wielkopolski z nowym państwem na mapie Europy – z Polską, zakończony Traktatem wersalskim w dniu 28 czerwca 1919 r. Był to okres konfrontacji politycznej i wojskowej, łagodzony przez wpływy aliantów i ich kontrolę. Sporadyczne potyczki toczyły się w okolicy linii demarkacyjnej.

Po Traktacie, aż do jego ratyfikacji przez Niemcy w dniu 10.1.1920 r. następuje trzeci okres trudnej, niemiecko-polskiej współpracy, przygotowującej urzędowe przekazanie (odstąpienie) Wielkopolski (wcześniej: Provinz Posen) i Pomorza (Pommerellen, wcześniej Westpreußen). Po ratyfikacji Traktatu przez Niemcy 10 stycznia 1920 r. następuje przekazanie (odstąpienie) zachodniej części Wielkopolski (oraz Pomorza zwanego przez Niemców – Westpreußen i fragmentu Ostpreußen w części pow. Niburskiego – Nidzica). Proces ten otwiera szybką polonizację poczty.
W sumie są to cztery, różne okresy działania poczty, które mają swoje odzwierciedlenie w dokumentacji filatelistycznej.

Moim celem jest także pokazać bardzo szeroki zakres kontroli przesyłek z obszaru Wielkopolski okresu 1919–1920. W tym czasie list lub kartka były praktycznie jedynym sposobem porozumiewania się na odległość. Telefony były nieliczne i oddane głównie dla potrzeb wojska, zaś telegramy bardzo drogie. Gazety prenumerowano, ale docierały one do adresatów zawsze z opóźnieniem i nie dotyczyły losów najbliższych.

Częstym tematem korespondencji z tego okresu jest bowiem zarzut o braku odpowiedzi na list lub kartkę. Tym ciekawsza staje się więc teza, że polska cenzura korespondencji była niedocenionym czynnikiem sukcesu Powstania. Monitorowano bowiem dzięki cenzurze przepływ informacji do Niemiec, a także blokowano informacje niekorzystne dla nowej władzy. Nie było to komfortowe dla piszących i odbierających przesyłki; dziś taka działalność jest przedmiotem zainteresowania filatelistów.

Temat kontroli korespondencji jest ciekawy także dla filatelistyki pogranicza obu Narodów. W przypadku Wielkopolski (a także Pomorza) poczta stosowała przez krótki czas niemieckie akcesoria w postaci znaczków, datowników i druków, które były polonizowane. Powstały więc ciekawe całości, świadczące o współistnieniu polsko-niemieckich walorów pocztowych towarzyszących zmianie władzy. Polski katalog Fischera wspomina o mieszanych frankaturach z tego okresu i terenu, ale trzeba było czasu, by zebrać dokumentację i ją zbadać.

Niniejsza pozycja porządkuje wiedzę o cenzurze korespondencji na terenie Wielkopolski i pokazuje równocześnie proces polonizacji poczty na tym terenie. Jest ona także przypomnieniem roli poczty Wielkopolski z pierwszych dni jej reaktywacji.

Pojawia się pytanie, czy rzeczywiście cenzury były tak ważne w czasie Powstania. Na 467 czynnych (przed ratyfikacją przez Niemcy Traktatu Wersalskiego w styczniu 1920 r.) urzędów i agencji pocztowych Wielkopolski w co najmniej 114 (czyli prawie 25%) stwierdzam zastosowanie znaków cenzury bezpośredniej. Statystycznie nie jest to wynik imponujący; pokazuje to siłę poczty pruskiej w trakcie Powstania oraz wykorzystanie niemieckich doświadczeń wojennych w zakresie cenzurowania poczty przez obywateli Wielkopolski.

 Zapraszamy do lektury. Poniżej, prezentacja wybranych treści.