Szczegóły: Kategoria: HISTORIA POCZTY; Opublikowano: 04 październik 2016; Adam Szuler; Odsłony: 3230

Od dłuższego czasu zachęcamy wszystkich, którzy nas odwiedzają do przygotowywania tekstów filatelistycznych, które my opublikujemy na naszej stronie. Wydawało się, że nasz apel pozostanie bez odpowiedzi. Jednak w ostatnim czasie otrzymaliśmy dwa tekst od naszych czytelników. Dzisiaj publikujemy drugi z nich Kol. Adama Szulera z Oleśnicy. Ponawiamy nasz apel i czekamy na Wasze teksty.

Początki działalności pocztowej w Oleśnicy związane są z obecnością książąt piastowskich, pierwszych władców panujących na ziemi oleśnickiej. Utrzymywali oni bowiem łączność z innymi Piastami czy też biskupstwem wrocławskim także właśnie korespondencyjnie. Potwierdzeniem tego jest pochodząca z 1310 roku najstarsza znana pieczęć miejska, którą stemplowano zapewne też ówczesne przesyłki. Sprawnym ich doręczeniem do adresata zajmowali się wtedy posłańcy pocztowi. W tamtym okresie był to zwykle posłaniec pieszy. Zaś w przypadku ważnych i pilnych spraw posłaniec konny, który zapewniał szybsze dostarczenie przesyłki oraz miał też znacznie większy zasięg.

Posłaniec pieszy

Posłaniec konny

Za czasów panowania Podiebradów droga przewożenia korespondencji wydłużyła się jeszcze bardziej. Konieczne było, bowiem jej dostarczanie do Czech i wtedy ów posłaniec konny był jeszcze bardziej potrzebny oraz przydatny.
Pod koniec XIV wieku również kupcy oleśniccy zaczęli korzystać z usług pocztowych. W tamtym okresie były to tzw. poczty kupieckie, które powstały z przekształcenia Związku Kupców Miast Hanza (Hanse).
Po przejściu ziem śląskich pod panowanie austriackie niemieckiego rodu Habsburgów w 1526 roku rola posłańca na koniu zyskała jeszcze bardziej na znaczeniu. Przesyłki były bowiem wtedy często przewożone na trasie Oleśnica – Wrocław – Wiedeń ze względu na siedzibę Schlesise Kamer tzw. Cesarskiego Urzędu Administracji i Zarządzania Śląskiem we Wrocławiu. Miał on za zadanie przekazywanie korespondencji urzędowej tej administracji, pobieranie podatków oraz innych świadczeń na rzecz monarchii.
W późniejszym okresie i zarazem w formie bardziej zorganizowanej poczta do Oleśnicy zawitała pod koniec XVII wieku za czasów panowania Wirtembergów. Otóż w 1684 roku miasto stało się punktem przystankowym kursującej dwa razy w tygodniu karety pocztowej na trasie Wrocław – Warszawa. Stację tą obsługiwał na owy czas jeden poczmistrz.

Dyliżans pocztowy

W 1746 roku została natomiast uruchomiona poczta dyliżansowa z Kluczborka przez Wołczyn, Namysłów, Bierutów do Oleśnicy, która stanowiła ważny węzeł pocztowy gdyż zapewniała komunikację listową dalej do Wrocławia. Dyliżans kursował dwa razy w tygodniu. Opłatę za przyjętą przesyłkę, jej wysokość i datę przyjęcia przesyłki do ekspedycji odnotowywano odręcznie na takiej „kopercie”, która miała formę odpowiednio złożonego arkusza papieru, zabezpieczonego na zamknięciu pieczęcią lakową nadawcy. Na stronie licowej podany był adres odbiorcy oraz odręczne adnotacje urzędu takie jak data przyjęcia przesyłki i wysokość opłaty za jej ekspedycję. Opłatę tą przyjmowano w gotówce.

Mapa połączeń pocztowych na Śląsku w 1746 roku (skan z publikacji Jana Olchowika „Poczta na Górnym Śląsku do 1923 roku”)

W czasie III wojny śląskiej miedzy Austrią Habsburgów i Prusami Hohenzollernów o panowanie nad Śląskiem w latach 1756-1763 placówki pomocnicze poczty znajdujące się na trasie przejazdu tego dyliżansu - Wołczyn, Kluczbork i Byczyna - podlegały urzędowi pocztowemu we Wrocławiu, który był kompetentny za ten kurs pocztowy.
Z publikacji "Post und Bothen Charten" (1767) opisującej m.in. Królewską Pocztę Pruską i działający w jej strukturach Wyższy Urząd Pocztowy we Wrocławiu dowiadujemy się zaś, że w piątki w południe o 12-stej z Oleśnicy do Sycowa odchodziła poczta wozowa, która stamtąd dalej jechała do Warszawy. Natomiast w środy około 10-tej rano pojawiał się we Wrocławiu dyliżans z Oleśnicy.
W czwartej ćwierci XVIII wieku Śląsk stanowił jednolitą jednostkę pocztową, z siedzibą Dyrekcji Pocztowej we Wrocławiu. W tym okresie wszystkie miasta śląskie miały regularne kursy pocztowe, a miasta powiatowe miały własne urzędy pocztowe.
Funkcjonowały trzy rodzaje połączeń pocztowych.
Była poczta wozowa, czyli połączenia dyliżansowe. Drugim rodzajem połączeń pocztowych byli posłańcy konni-pocztylioni, których zasięg był różny, ale zaletą było szybsze przemieszczanie się po terenie, jednak uzależnione od warunków atmosferycznych. Ostatnim typem połączeń byli zaś posłańcy piesi, którzy obsługiwali jedynie lokalne połączenia o niewielkim zasięgu.
Pod koniec XVIII wieku Oleśnica miała jedno obustronne połączenie piesze w tygodniu z Dobroszycami i Twardogórą oraz poprzez Trzebnicę, Prusice, Żmigród i Wąsosz z Górą. Stamtąd zaś dalej odchodził dyliżans pocztowy, który dostarczał przesyłki m. in. do Głogowa.

Rosnąca liczba przesyłek pocztowych spowodowała, że rozporządzeniem z dnia 23 grudnia 1816 roku Poczta Pruska wprowadziła do użytku oficjalny stempel nadawczy. Miał on ułatwić określenie miejsca nadania przesyłki. Był to stempel dwuwierszowy. W górnym umieszczono nazwę miejscowości a w dolnym - datę nadania (dzień cyfrą i miesiąc skrótem słownym). Stempel wszedł do obiegu z początkiem 1817 roku. W początkowej fazie stempel nadawczy stosowano tylko w przypadkach korespondencji wysyłanej za granicę. Jednak w marcu 1817 roku rozciągnięto obowiązek jego stosowania także na korespondencję krajową.

Wycinek mapy pocztowej generalnego Urzędu Pocztowego w Berlinie z 1829 roku przedstawiającej połączenia pocztowe i odległości pomiędzy placówkami

List urzędowy z Oels (Oleśnica) do Poln. Wartenberg (Syców) z 1831 roku. Zwolniony z opłaty portoryjnej – sprawa sądowa.
Datownik dwuwierszowy poczty w Oels.

Ze starych zachowanych dokumentów wiemy, że w Urzędzie Pocztowym w Oles w 1832 roku administratorem pocztowym był p. Schwebs. Funkcję tą pełnił przez 6 lat. Pisarzami pocztowymi byli zaś p. Sturm (1832-1834), p. Huttner (1843-1838) i p. Przybilski z p. Rensfathem (1838). Przesyłki na okoliczne wioski roznosiło wtedy 2 listonoszy (niem. Landbrieftrager) – panowie Kube i Fischer.
W tym czasie pod UP Oels podlegały także od 1832 roku Bernstadt (Bierutów) gdzie ekspedytorem pocztowym był aptekarz Scholtz, Fastenberg (Twardogóra), tam ekspedytorem był p. Bernecker oraz Juliusberg( Dobroszyce) gdzie funkcję komisarza pocztowego sprawował p. Wiltens.
Cztery lata później doszły jeszcze Kempen (Kępno) z zarządcą pocztowym p. Behm, Medzibor (Międzybórz) gdzie rolę ekspedytora pocztowego pełnił p. Hoper oraz Polnish Wartenberg (Syców). W tej ostatniej placówce rolę ekspedytora pocztowego pełnił p. Hentschel.
Dekret numer 238 ogłoszony w Dzienniku Urzędowym Nr 44 z dnia 30 października 1850 roku informuje o wprowadzeniu do obiegu z dniem 15 listopada znaczków, które mają służyć do opłacania listów. Rozporządzenie Ministra Handlu Przemysłu i Robót Publicznych w rozdziale IV (kasowniki) Dziennika Urzędowego Królewskiego Departamentu Poczty informuje o stemplach służących do unieważniania tych znaczków. Kasowniki te składały się z czterech kół koncentrycznych i umieszczonego w środku numeru urzędu pocztowego. Wszystkie placówki pocztowe Prus, których w dniu wejścia znaczków do obiegu było 1728 uporządkowane zostały według alfabetu i nadano im numery. Numer 1 otrzymała miejscowość - Achen. . Taki sam stempel miała tez poczta w Oleśnicy. Ówczesne Öls (i. Schles.) posiadało numer 1093 na stemplu. W miarę powoływania (zamykania lub przenoszenia) nowych urzędów pocztowych przyznawano im nowe numery lub zwolnione po zamknięciu wcześniej otwartych urzędów. Wyżej wymienione rozporządzenie zobowiązywało urzędnika pocztowego do przystawiania dodatkowo na liście stempla nadawczego danej miejscowości. Zaś zarządzenie Nr 220 z 3 września 1851 roku nakazywało dodatkowo zaś urzędnikowi pocztowemu pojedyncze kasowanie znaczków stemplem numerowym.

List służbowy Książęcej Administracji w Oleśnicy z jej pieczęcią (u góry z lewej strony) z 13 kwietnia 1865 roku. Znaczek skasowany 7 typem stempla nadawczego poczty pruskiej w Oels(fotokopia listu z 118. Rauhut Auktion am 28. März 2009 roku)

Z dniem 1 stycznia 1868 roku służba pocztowa w Prusach została przejęta przez Północno Niemiecki Związek Pocztowy. Działalność tego związku datuje się do 31 grudnia 1871 roku. Przez ten czteroletni okres swojej działalności PNZP wydał 26 znaczków pocztowych, które obowiązywały na całym jego obszarze, pod który podlegała także Oleśnica.
Dużym krokiem naprzód w dziejach miasta było oddanie do użytku 28 maja 1868 roku dworca kolejowego i uzyskanie połączenia z niedalekim Wrocławiem. Oczywiście miało to także pozytywny wpływ na działalność pocztową. Na dworcu znajdowało się, bowiem także stanowisko poczty i telegrafu. Przesyłki pocztowe zaczęły, więc trafiać do Oleśnicy jak również były ekspediowane z miasta drogą kolejową. Dodatkowo po przedłużeniu w listopadzie 1868 roku trasy do Kluczborka (ówczesnego Kreuzburga) na oleśnickiej stacji zatrzymywał się także ambulans relacji KREUZBURG – BRESLAU (Kluczbork – Wrocław) który w latach 1919-1933 ze względu na zmianę granic państwowych przestał kursować. Zawieszenie to miało jednak charakter czasowy gdyż przywrócono go do służby poczcie w październiku 1939 roku.
W dniu 18 stycznia 1871 roku w Pałacu Wersalskim proklamowana została Rzesza Niemiecka, co spowodowało, że administrację pocztową Północno Niemieckiego Związku Pocztowego przejęła Poczta Rzeszy Niemieckiej. Oczywiście działalność tą prowadziła także w Oleśnicy, czego przykładem są niżej zaprezentowane datowniki eksploatacyjne z nazwa miasta Oles (Schlesien).

Wybudowany pod koniec XIX wieku (w 1889 roku) budynek poczty przy ul. 3 Maja 50.
Na tej niemieckiej pocztówce wydanej na początku XX wieku znajduje się właśnie ów gmach.

Kartka pocztowa wysłana z Oleśnicy 14 lipca 1937roku. Na okrągłym stemplu ówczesna nazwa miasta OELS (SCHLESIEN) LAND

Po zakończeniu działań wojennych i powróceniu Oleśnicy do Polski uruchomiono wreszcie w mieście placówkę pocztową Poczty Polskiej, która rozpoczęła swoją działalność 24 kwietnia 1945 roku. Miała ona swoją siedzibę w tym samym miejscu gdzie wcześniej funkcjonowała Poczta Rzeszy Niemieckiej. Z upływem czasu otwierano kolejne Urzędy Pocztowe, których w sumie na terenie miasta było w 1972 roku aż 5. Nie było Urzędu Pocztowego Nr 2 gdyż ten numer był zarezerwowany tylko i wyłącznie dla placówek mieszczących się w bezpośrednim sąsiedztwie dworców kolejowych, czyli mówiąc prościej były to po prostu kolejowe urzędy pocztowe nazywane w późniejszym okresie także Urzędami Przewozu Poczty (UPP).

Całostka pocztowa nr 95 wysłana z Oleśnicy 14 października 1946 roku ze stemplem działającej już wtedy Poczty Polskiej

Nie istniejąca już obecnie placówka – UP Oleśnica Śląska 3 – przy ul. Krzywoustego 12

Obecnie, po wielu przekształceniach w Poczcie Polskiej (m. in. z Państwowego Przedsiębiorstwa Użyteczności Publicznej stała się Spółką Akcyjną) w mieście działa już tylko jedna samodzielna placówka (Urząd Pocztowy Oleśnica Śląska 1) pod którą podlegają filie i agencje pocztowe zarówno na terenie miasta jak i powiatu (także nie ma już samodzielnego UP w Bierutowie, Dobroszycach oraz Międzyborzu). Poczta główna ma dalej swą siedzibę w gmachu przy ul. 3 Maja 50-52 i posiada pocztowy numer adresowy 56-400. Do niedawna przy ul. Bolesława Krzywoustego znajdował się jeszcze Urząd Pocztowy nr 3 posługujący się PNA 56-401. Zaś przy ul. Wojska Polskiego 54 funkcjonował UP Oleśnica Śląska 6 który miał nadany pocztowy numer adresowy 56-409. Pierwszy z tych urzędów został zamknięty w 2011 roku natomiast „szóstka” została przekształcona Decyzja Nr 51/2015 Dyrektora Regionu Sieci Poczty Polskiej we Wrocławiu z dniem 25 lutego 2015 roku w Filię Urzędu Pocztowego Oleśnica Śląska 1. Zachowała jednak swój kod pocztowy. Dużo wcześniej likwidacji uległy także placówki Nr 5 i 4.