Iskrą zapalną do organizacji zawodów balonowych w Polsce było przywiezienie w 1924 roku przez Zbigniewa Burzyńskiego książki Ernesta Demuytera pt: Les rendonnees victorieuses du ballon „Belgica” opisującej jego zwycięstwo w Zawodach o Puchar Gordona Bennetta. Publikacja ta została przetłumaczona i rozprowadzona wśród pilotów balonowych do użytku służbowego.
Już w następnym roku czyli 1925, z inicjatywy płk. pilota Feliksa Bołsunowskiego, ówczesnego szefa Referatu Balonowego w Departamencie Aeronautyki Ministerstwa Spraw Wojskowych oraz przy poparciu Okręgu Stołecznego Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, zorganizowano Pierwsze Krajowe Zawody Balonów Wolnych o Puchar im. płk. Aleksandra Wańkowicza. Weszły one na stałe do kalendarza sportowego II RP i stanowiły główną imprezę krajową, skierowaną początkowo do wybieranych w drodze losowania wojskowych pilotów balonowych, a później szeroką rywalizację najlepszych pilotów. Rozgrywane były co roku lub co dwa lata zgodnie z ustalonym regulaminem. W zależności od panujących warunków, w danym roku komisja sędziowska wyznaczała konkurencję lotu na maksymalną odległość, czas lotu lub lotu do celu. Dodatkowym utrudnieniem była konieczność zmieszczenia się a obszarze Polski, co nie zawsze się udawało. Krajowe Zawody Balonów Wolnych odegrały ważną rolę w rozwoju i popularyzacji sportu balonowego w Polsce. Były źródłem postępu polskiego baloniarstwa wojskowego i pozwalały na lotniczą rywalizację pilotów. W latach 1925-1939 zawody odbyły się 11 razy. W pierwszym okresie do 1933 roku, rywalizowali tylko wyszkoleni oficerowie jednostek balonowych. Od 1935 roku kolejne krajowe zawody rozgrywano także z coraz większym udziałem wyszkolonych zawodników cywilnych, reprezentujących kluby i sekcje balonowe przy aeroklubach regionalnych. Miejscem startu pierwszych pięciu zawodów była Warszawa, następnie raz Jabłonna, kolejne trzy starty odbyły się z Torunia i dwa ostatnie z Mościc. Przy okazji zawodów aż siedmiokrotnie zorganizowano przewóz poczty balonowej, początkowo w kratkę, ale od VII edycji zorganizowanej w 1933 roku, już systematycznie.
Jak wyżej było wspomniane pierwsze zawody rozegrano w 1925 roku ze startem z Pól Mokotowskich w Warszawie. Był to lot na odległość. Wystartowały 3 nowo zbudowane polskie balony. Wygrała załoga por. Jan Zakrzewski i por. Antoni Janusz na balonie „Poznań” pokonując odległość 142 km.
Drugie KZBW rozegrano w 1926 roku również w Warszawie. Tym razem zaplanowano start czterech balonów ale niestety balon Warszawa nie wystartował z uwagi na awarię sieci nośnej. Zwycięstwo po locie na odległość 234 km odniosła załoga w składzie: por. Stanisław Brenk, por. Jerzy Kowalski ponownie na balonie „Poznań”. W tych zawodach balony po raz pierwszy przewiozły pocztę balonową.
Kartka z pokładu pechowca czyli balonu Warszawa
Trzecie zawody rozegrano po dwóch latach w 1928 roku i ponownie na starcie stanęły 4 załogi. Zwyciężył balon Lwów w doborowej obsadzie: por. Franciszek Hynek, por. Zbigniew Burzyński po locie na odległość 380 km. Podczas tych zawodów ponownie wszystkie balony zabrały pocztę.
Przesyłka przewieziona balonem Poznań który zajął II miejsce
Czwarte KZBW odbyły się po kolejnych dwóch latach w 1930 roku. Zwycięstwo odniosła załoga balonu Warszawa po locie na odległość 400 km., w składzie: por. Władysław Pomaski, por. Jan Zakrzewski dla którego było to już drugie zwycięstwo w tych zawodach. Wprawdzie nie była to najdłuższa odległość ale dwie załogi z racji lądowania na Litwie i w Związku Sowieckim zostały zdyskwalifikowane. Startowało łącznie 6 balonów ale żaden nie zabrał poczty, której tym razem nie zorganizowano.
Piąte KZBW z ostatnim startem z Warszawy rozegrano w 1931 roku. Na starcie stanęło 8 balonów i pomimo, że zawody rozgrywano 27 września, to większość załóg została zmuszona do lądowania w ciemności przez burzę gradowo-śnieżną pomiędzy Lublinem i Hrubieszowem. Zwyciężył ponownie por. Władysław Pomaski tym razem z por. Antonim Stencel na balonie Kraków po locie na odległość 325 km. Także przy okazji tych zawodów nie zorganizowano przewozu poczty.
Start do szóstych KZBW miał miejsce z Jabłonny k.Warszawy 25 września 1933 roku. Wystartowało 7 balonów a zwyciężył po raz trzeci por. Jan Zakrzewski lecący w pojedynkę balonem Gniezno. Długość lotu zwycięzcy to tylko 121,8 km z racji kierunku wiatru na północ ku granicy niemieckiej i wynikającej z tego konieczności lądowania. Kolejny raz bez poczty balonowej.
Siódme Zawody zmieniły lokalizację na Toruń, przeniesiono je z jesieni na maj, a także otworzyły się na pilotów cywilnych. Wystartowało aż 11 załóg, a wśród nich 4 cywilne, reprezentujące Aeroklub Warszawski (2), Krakowski i Klub Balonowy Mościce. Było to pokłosiem wielkiego międzynarodowego sukcesu polskiego baloniarstwa czyli zwycięstwa Hynka i Burzyńskiego w Pucharze Gordona Bennetta w 1933 roku w USA. Nastąpiła eksplozja zainteresowania baloniarstwem. Powstały aeroklubowe sekcje balonowe w Krakowie, Warszawie i Legionowie oraz kluby balonowe pod patronatem zakładów przemysłowych w Mościcach i Sanoku. Do tego Ministerstwo Komunikacji przyznało klubom dotacje na zakup sprzętu a wojskowi społecznie szkolili pilotów cywilnych. W ciągu dwóch lat polska baza balonowa podwoiła swoje zasoby. W międzyczasie, w 1934 roku Polacy ponownie wygrali Zawody o Puchar Gordona Bennetta, tym razem organizowane w Polsce. To wszystko mocno nakręcało zainteresowanie pomimo, że w VII Krajowych Zawodach Balonów Wolnych nie wystartowali najlepsi piloci startujący w Pucharze Gordona Bennetta. Zwyciężyła załoga Aeroklubu Warszawskiego inż. Franciszek Janik i por. Stanisław Łojasiewicz na balonie Syrena. Przelecieli odległość 609,7 km utrzymując się w powietrzu przez 20 godzin i 35 minut. Była to największa odległość w historii tych zawodów. Przy okazji zorganizowano również przewóz poczty ale z racji późnej informacji o tym fakcie balony przewiozły bardzo mało przesyłek, od 3-10 na balon, łącznie 72 sztuki. Nie posiadam żadnej w swoim zbiorze więc zainteresowanych odsyłam do Monografii p. A.Głowacza lub ilustracji w Katalogu Fischera Tom II.
Kolejne zawody rozgrywano już corocznie, tak że VIII KZBW odbyły się 17 maja 1936 roku ponownie w Toruniu. Startowało 12 balonów. Ze względu na niedogodny południowy kierunek wiatru, komisja sportowa ustaliła konkurencję lotu do celu. Wygrała załoga balonu Sanok w składzie por. Bronisław Koblański i dyr. Władysław Kubica lądując w odległości 0,9 km od celu. Zorganizowano przewóz poczty cieszący się dużym zainteresowaniem. Przygotowano specjalny datownik okolicznościowy odbijany w pięciu kolorach: czarnym, fioletowym, czerwonym, zielonym i złotym.
Przesyłka przewieziona balonem Katowice (zdobywca 6 miejsca – 5 km od celu). Jedna z czterech odbitek stempla okolicznościowego jest w kolorze fioletowym, pozostałe czarne.
IX KZBW odbyły się 30 maja 1937 po raz trzeci w Toruniu z udziałem 11 balonów. Załoga balonu Sanok, w tym samym składzie co rok wcześniej, powtórzyła swój sukces w konkurencji lotu ograniczonego lądując 100 metrów od celu!!! Zorganizowano kolejną pocztę balonową którą zabrały wszystkie balony z tym, że balon Mazowsze lądujący na terenie Wolnego Miasta Gdańska zgubił swój worek z pocztą. Datownik okolicznościowy stosowany był w czterech kolorach: czarnym, fioletowym, czerwonym i zielonym. Przy okazji zawodów zorganizowano również pościg samochodowy za balonem którym był balon Gopło. Również on przewiózł pocztę.
Przesyłka przewieziona balonem Gryf który zajął IV miejsce. Jedna z 3 przesyłek przewiezionych tym balonem z datownikiem okolicznościowym w kolorze czerwonym.
Dziesiąte KZBW przeniosły się do Mościc gdzie 8 maja 1938 roku wystartowało 12 balonów. Zwyciężyła załoga balonu Katowice w składzie por. Stanisław Kotowski i ppor. Kazimierz Siemaszkiewicz po locie na odległość 380 km. Znowu wszystkie balony zabrały pocztę. Znaczki kasowano datownikiem okolicznościowym w kolorze: czarnym, czerwonym lub fioletowym. Stosowano również stempel dodatkowy odbijany w kolorze fioletowym lub czerwonym.
Kartka przewieziona przez zwycięski balon Katowice. Datownik miejsca lądowania Załucze odbity na odwrotnej stronie.
Ostatnie XI Krajowe Zawody Balonów Wolnych o Puchar A.Wańkowicza odbyły się 28 maja 1939 roku również w Mościcach. Wystartowała rekordowa ilość 14 balonów. Zwyciężyła załoga balonu Lublin w składzie: kpt. Władysław Pomaski i ppor. Kajetan Kalisz, pokonując 164,3 km w czasie 22 godzin i 35 minut (musiało być naprawdę słabo z wiatrem). Pocztę zabrało 13 balonów, poza dopuszczonym warunkowo Mościce 3. Tym razem nie stosowano datownika okolicznościowego tylko stempel dodatkowy z informacją o zawodach. Nieliczne przesyłki posiadają specjalne nalepki przygotowane na tą okazję.
Przesyłka z nalepką okolicznościową przewieziona przez zdobywcę II miejsca balon Poznań.
Jak łatwo zauważyć powyższy materiał jest bardzo skrótowy w przekazie. Detale dociekliwy czytelnik znajdzie w monografii p. Adama Głowacza, której dwa fragmenty poświęcone tym zawodom są pod linkami poniżej. Liczę jednocześnie, że każde z siedmiu zawodów podczas których przewieziono pocztę balonową uda się jeszcze opisać i zilustrować materiałem, jeśli nie mnie to któremuś z miłośników aerofilatelistyki.
Głównym źródłem informacji które wykorzystałem była praca: Marek Matuszelański – Sport balonowy w okresie międzywojennym. Zarys problematyki.
Uzupełniona przez Wikipedię i Katalog Fischer Tom II z roku 2016.
Ilustracje pochodzą z kolekcji własnej.
Dla tych najbardziej zainteresowanych tematem, zamieszczamy w BIBLIOTECE fragment monografii p. Adama Głowacza dotyczący tego wydarzenia.
