Podróże w świecie chmur (II)

W kwietniu br. przedstawiłem pierwszą część artykułu pt. "Podróże w świecie chmur". Minęły wakacje w czasie których bardzo chętnie wypatrywaliśmy bezchmurnego nieba, oczekiwaliśmy dni pełnych Słońca. Jednakże, jak to latem bywa, poza dniami pogodnymi, bez chmur lub z niewielka ich ilością, występowały dni lub pory dnia,

w których na niebie rozwijały się groźne zjawiska pogodowe, występowały chmury burzowe, z których w czasie od kilkudziesięciu minut do kilku godzin padały ulewne deszcze powodujące liczne straty, będące również przyczynami lokalnych podtopień, czy ograniczonych powodzi. Wraz z odejściem lata prawdopodobieństwa występowania burz w Polsce stopniowo maleje aż zaniknie całkowicie w okresie jesienno-zimowym. Patrząc w niebo dostrzegaliśmy szereg różnych chmur, niektóre z nich przybliżam w kolejnej podróży w świecie chmur.

Cumulonimbus incus (Cb in) to przede wszystkim chmura Cumulonimbus a zatem potężna, gęsta chmura o bardzo dużej rozciągłości pionowej. Jak już pisałem w części I chmury Cumulonimbus składają się z kropelek wody i, zwłaszcza w górnej części, z kryształków lodu. Ponadto zawierają one również duże krople deszczu oraz często płatki śniegu, krupy śnieżne, ziarna lodowe lub grad. Kropelki wody i krople deszczu mogą być silnie przechłodzone. Poziome i pionowe wymiary chmur Cumulonimbus są tak duże, że charakterystyczny kształt tych chmur może być w całości widziany tylko ze znacznej odległości. Incus to górna część chmury Cumulonimbus, rozpostarta w kształcie kowadła o gładkim, włóknistym lub prążkowanym wyglądzie.  
Mammatus albo też mamma to wypukłości zwisające z dolnej powierzchni chmury. Mamma występuje przeważnie w przypadku chmur Cirrus, Cirrocumulus, Altocumulus, Altostratus, Stratocumulus i Cumulonimbus. Często mamma przyjmuje znaczne rozmiary i jest koloru szarego, czy nawet ciemnogranatowego i sprawia wrażenie niezwykle groźnej chmury. Cumulonimbus zazwyczaj niesie ze sobą opady deszczu, możliwe są opady śniegu, gradu, grupy śnieżnej lub krupy lodowej. W górnej części chmury występuje zjawisko halo, może tez występować tęcza.

Cirrocumulus to jak podawałem w części I, chmura piętra wysokiego. To cienka, biała ławica, płat lub warstwa chmur bez cieni, złożona z bardzo małych członów w kształcie ziaren, zmarszczek itp. połączonych lub oddzielonych od siebie i ułożonych mniej lub bardziej regularnie; większość członów ma pozorną szerokość mniejszą od jednego stopnia. Chmury Cirrocumulus składają się prawie wyłącznie z kryształków lodu ale mogą w nich występować również i kropelki silnie przechłodzonej wody, które na ogół szybko przekształcają się w kryształki lodu. Chmury te występują na ogół w postaci płatów mniej lub bardziej rozpostartych i składających się z bardzo małych członów w kształcie ziarenek, zmarszczek. Płaty te wykazują często jeden lub dwa kierunki sfalowania. Mogą również posiadać brzegi włókniste. Bardzo rzadko płaty chmur Cirrocumulus mogą posiadać małe, zaokrąglone przerwy rozmieszczone mniej lub bardziej regularnie tak, że chmury mają często wygląd przypominający sieć lub plaster miodu. Brzegi tych przerw są często postrzępione. Chmury Cirrocumulus występują również w ławicach o kształcie przypominającym soczewki lub migdały często bardzo wydłużone i zazwyczaj o wyraźnych zarysach. Rzadziej człony chmur Cirrocumulus przybierają kształty bardzo małych kłaczków o postrzępionych dolnych częściach lub bardzo małych wypukłości, przypominających wieżyczki, wyrastające ze wspólnej poziomej podstawy. Chmury te zawsze są na tyle przejrzyste, że pozwalają określić położenie Słońca lub Księżyca. Na chmurach tego rodzaju występuje niekiedy zjawisko wieńców lub iryzacji. Chmury Cirrocumulus mogą powstać w powietrzu wolnym od produktów kondensacji pary wodnej. Chmury te mogą również powstawać w wyniku przekształcenia się chmur Cirrus lub Cirrostratus albo wskutek zmniejszania się wymiarów członów ławicy płatu lub warstwy chmur Altocumulus. Chmury Cirrocumulus w kształcie soczewek lub migdałów powstają zazwyczaj w wyniku lokalnego, orograficznego uniesienia warstwy wilgotnego powietrza. Undulatus to odmianachmury w postaci sfalowanych ławic, płatów lub warstw. Sfalowania te mogą być obserwowane w dość jednolitych warstwach chmur bądź w chmurach złożonych z członów, rozdzielonych lub połączonych ze sobą. Niekiedy widoczne są dwa kierunki sfalowania. Określenie to odnosi się głównie do chmur Cirrocumulus, Cirrostratus, Altocumulus, Altostratus, Stratocumulus i Stratus. Cirrocumulusy nie przynoszą żadnych opadów, możliwe jest natomiast występowanie fotometeorów – wieńca lub iryzacji.

 Cirrus to również chmura piętra wysokiego. Występują one w postaci oddzielnych, białych, delikatnych włókien bądź białych lub przeważnie białych ławic czy też wąskich pasm. Chmury te mają włóknisty wygląd lub jedwabisty połysk albo obie te cechy jednocześnie. Chmury Cirrus składają się z kryształków lodu. Mogą występować w postaci cienkich włókien lub nitek, prawie prostoliniowych nieregularnie zagiętych lub poplątanych w chaotyczny sposób. Mają one niekiedy kształt przecinków zakończonych u góry haczykiem lub niezaokrąglonym kłaczkiem. Chmury tewystępują także w ławicach na tyle gęstych, że wydają się szarawe, gdy znajdują się w kierunku Słońca. Ten gatunek chmur Cirrus może również lekko przesłaniać Słońce, rozmywać jego zarysy lub nawet zasłaniać je zupełnie. Chmury Cirrus rzadziej ukazują się w kształcie małych zaokrąglonych kłaczków mniej lub bardziej rozrzuconych, często ze smugami opadowymi lub w kształcie małych zaokrąglonych wieżyczek czy też małych baszt, wyrastających ze wspólnej podstawy. Człony chmur Cirrus są niekiedy ułożone w szerokie równoległe pasma, które wydają się zbieżnymi ku horyzontowi. Chmury Cirrus dostatecznie wzniesione nad horyzontem są białe w ciągu całego dnia. W każdym razie są bielsze niż jakiekolwiek inne chmury znajdujące się w tej samej części nieba. Gdy tarcza słoneczna znajduje się na wysokości horyzontu, chmury Cirrus są białawe, podczas gdy inne chmury znajdujące się na niższych poziomach, mogą przyjmować barwę żółtą lub pomarańczową. Gdy słońce znika pod horyzontem, chmury Cirrus znajdujące się wysoko na niebie zmieniają barwę z żółtej na różową, następnie na czerwoną i w końcu na szarą. O wschodzie słońca kolejność barw zjawia się w odwrotnym porządku. W pobliżu horyzontu chmury Cirrus przyjmują często zabarwienie żółtawe lub różowawe; barwy chmur innych rodzajów, występujących na niższych poziomach, są mniej wyraźne. Zjawiska halo mogą być obserwowane, jednakże, wskutek małych rozmiarów chmur Cirrus, pierścienie halo prawie nigdy nie ukazują się w kształcie pełnych kręgów. Chmury Cirrus powstają często wskutek przekształcenia się virga chmur Cirrocumulus lub Altocumulus albo też górnej części chmur Cumulonimbus. Mogą one również powstać w wyniku przemian zachodzących w chmurach Cirrostratus o nierównomiernej grubości, w której najcieńsze części zanikły wskutek parowania. Chmury Cirrus w kształcie kłaczków o zaokrąglonych wierzchołkach powstają często w powietrzu wolnym od produktów kondensacji pary wodnej.
Radiatus to odmiana chmur w której chmury wykazujące szerokie, równoległe pasma albo ułożone w równoległe pasma, które wskutek perspektywy pozornie zbiegają się do jednego punktu horyzontu lub też do dwóch przeciwległych punktów w przypadku, gdy pasma przecinają całe niebo. Punkty zbieżności nazywają się „punktami radiacji”. Określenie to stosuje się głównie do chmur Cirrus, Altocumulus, Altostratus, Stratocumulus i Cumulus.

Uncinus to z kolei odmiana chmur Cirrus występująca często w kształcie przecinka, zakończonego u wierzchołka haczykiem lub kłaczkiem, którego górna część nie posiada wypukłości o zaokrąglonych kształtach. Cirrusy nie przynoszą żadnych opadów, możliwe jest natomiast występowanie zjawiska halo.

Opracowano na postawie "Atlas chmur", WMO oraz na podstawie Miętus M., Filipiak J., Atlas chmur wersja na CD-ROM, IMGW.

 cdn