#zachowajdystans

Pierwsze kroki poczty lotniczej łączą się z wydarzeniami wojennymi i sięgają początków XIX stulecia. Pierwsza poczta balonowa miała miejsce w Danii w 1808 r. podczas wojen napoleońskich. Kolejnym znanym etapem „łączności” balonowej i zarazem poczty gołębiej  były wydarzenia 1849 r. podczas oblężenia Wenecji przez wojska

austriackie. Kiedy zaś 18 września 1870 r. wojska pruskie okrążyły Paryż, mieszkańcy oblężonej stolicy Francji uciekli się również do poczty balonowej i gołębiej.  Pierwszy balon o nazwie „Neptun” ,balon administracji pocztowej (bo były także balony prywatne), pilotowany przez J.Durnofe’a, wystartował 23 września 1870 unosząc 250 funtów poczty i gołębi, które wracały do miasta z upragnionymi wieściami. Była to pierwsza oficjalna poczta balonowa w historii. W okresie oblężenia które trwało 133 dni wydostało się z Paryża 67 balonów. Najdalej zaleciał balon „La ville d’Orleans”, który wystartował 24 listopada 1870 i po 15 godzinach lotu wylądował w Norwegii w Liffield 1300 km od Paryża. Ostatni balon „General Cambronne” opuścił Paryż w dniu poddania się miasta tj. 28 stycznia 1871. Przesyłki poczty balonowej z oblężonego Paryża są bardzo poszukiwane a szczególnie dla nas interesujące są te adresowane do Polski.

il. 1

Na il. 1 list przewieziony  balonem  „Armee de la Loir” 31 grudnia 1870 (lot  53 z oblężonego Paryża). Lądowanie w Monbizont. Pilot Lemoine Fills. Odręczna adnotacja „par ballon monte”. List adresowany do Wielkiej Brytanii.  Frankatura prawidłowa 30 c.

         Udaną próbę łączności balonowej w Stanach Zjednoczonych w mieście Nashville notujemy w czerwcu 1877 r. Pilot Archer King wzniósł się na balonie „Buffalo” i przeleciał ponad 40 km. Dla korespondencji tym balonem wydano nalepkę 5 c. z rysunkiem balonu i napisem BALOON POSTAGE (il. 2). Była to pierwsza w świecie nalepka lotnicza.

 il. 2

        Pierwsze lata XX w. znamionuje już era samolotów. Mnożą się w tym okresie pokazy lotnicze i pierwsze próbne loty .

  il. 3

23 października 1906 Santos-Dumont na samolocie swojej konstrukcji No 14-bis przeleciał 60 m. wznosząc się na 2 m. nad ziemię (il. 3).

      Jak szalenie szybki był  rozwój lotnictwa świadczy fakt, że już w roku 1909 francuski lotnik Louis Bleriot  przeleciał na samolocie własnej konstrukcji (il. 4) z Francji do Wielkiej Brytanii nad kanałem La Manche ( z Calais do Dover). Ten wielki sukces poważnie przyśpieszył powstawanie i rozwój wielu linii lotniczych oraz nowej łączności pocztowej.

 il. 4

     I tak np. we wrześniu 1911 r. w Wielkiej Brytanii z inicjatywy króla Jerzego V i na cześć jego koronacji powstała  linia lotnicza połączona z oficjalnym przewozem poczty między Hendon (Londyn) a Windsorem (il. 5).

 il. 5

      Podobne eksperymenty połączone z przewozem poczty miały miejsce i w innych krajach europejskich. Jednakże pierwszy przewóz listów oficjalną pocztą lotniczą miał miejsce nie w krajach europejskich lecz w Indiach gdzie dnia 18 lutego 1911 z miejscowości Allahabad francuski pilot H.Peguet startował z terenów wystawowych i za zgodą indyjskich władz pocztowych przewoził swoim samolotem przesyłki do urzędu pocztowego w Naini. Wszystkie one opatrywane były specjalnym stemplem z rysunkiem samolotu i napisem FIRST AERIAL POST  U.P. EXHIBITION ALLAHABAD 1911 (il. 6).

 il. 6

    W latach 1912-13 w Niemczech Aeroklub Bawarski otrzymał zezwolenie na uruchomienie poczty lotniczej. Zostały wydane specjalne znaczki – nalepki poczty lotniczej oraz wydrukowano specjalne karty pocztowe (il. 7).

 il. 7

    Uruchomiona została poczta lotnicza nad Renem. Samolot „Gelber Hund” (Żółty pies – od koloru skrzydeł) pilotowany przez F.Hiddessena pierwszy lot odbył  10 czerwca 1912 a ostatni 23 czerwca 1912 r.

 il. 8

    Na il. 8 kartka z trasy Darmstadt – Mainz przewieziona samolotem 18 czerwca 1912 r. Poczta przewożona była na trasie Frankfurt n/M – Darmstadt – Worms – Mainz - Frankfurt n/M. Nalepki  poczty lotniczej z nadrukiem „Gelber Hund”.

      Największe nasilenie różnego rodzaju imprez lotniczych przypada na lata 1909 – 1914. A oto kilka przykładów z tego pionierskiego okresu:

 il. 9

- Wielki Międzynarodowy Mityng Lotniczy w Betheny obok Reims 22-29 sierpnia 1909 w którym wzięło udział 35 samolotów (il. 9).

 il. 10

- na il. 10 Europejski Mityng Lotniczy w Paryżu 18 czerwca 1911. Pilot Roland Garros dwa lata później 23 września 1913 po locie trwającym 7 godz. 53 min. dokonał pierwszego przelotu nad Morzem Śródziemnym. 

 il. 11

- Tydzień Lotniczy w Norymberdze (Niemcy). W okresie 15- 17 października 1912 samolot przewoził pocztę. Wydano specjalną kartkę i winietkę lotniczą. Na il. 11 przesyłka  z lotu 17 października 1912 r.

 il. 12

- Mityng Lotniczy w McLeansboro (USA) 4 – 6 września 1913. Pilot Roy N. Francis przewoził pocztę na odległość  5 mil (il. 12).

     W czasie I wojny światowej zarówno sterowce jak i samoloty zostały użyte do walki (il. 13). Pod koniec wojny produkowane samoloty były już na tyle pewne w eksploatacji, że można je było użyć do regularnego przewozu poczty.

 il. 13

    Pierwsze tego rodzaju połączenie na świecie zostało zorganizowane 13 marca 1918 przez wojskowe władze austriackie na linii Wiedeń – Kraków – Lwów – Płoskirów – Kijów. Na il. 14 reprodukowana przesyłka wojskowa z trasy Kraków – Kijów.

 il. 14

    Transport lotniczy na kontynencie amerykańskim  został zapoczątkowany    przewozem poczty w Stanach Zjednoczonych AP w dniu 15 maja 1918 r (il. 15). Uruchomiono wówczas przy pomocy lotnictwa wojskowego pocztową linię lotniczą na trasie Waszyngton – Filadelfia – Nowy Jork. Urząd Poczty USA przejął 12 sierpnia 1918 eksploatację tej linii powierzając ją towarzystwu „Post Office Air Mail”. Pierwszy udany transkontynentalny lot na linii Nowy Jork – San Francisco odbył się dnia 22 stycznia 1921 r. a regularne przewozy rozpoczęte zostały 1 lipca 1923 r.

 il. 15

    Właściwy rozwój komunikacji lotniczej w Europie został zapoczątkowany w r. 1919. Po zakończeniu wojny pozostała znaczna ilość samolotów oraz personelu lotniczego; co stworzyło warunki dla organizacji towarzystw lotnictwa komunikacyjnego. We Francji, Wielkiej Brytanii, Niemczech, Włoszech, Holandii, Belgii i in. powstaje wiele przedsiębiorstw lotniczych, które organizują linie lotnicze dla obsługi poczty. Tak np. w dniu 5 lutego 1919 r. niemieckie towarzystwo lotnicze „Luftreederei” utworzyło pocztową linię lotniczą z Berlina przez Weimar do Lipska (na il. 16 przesyłka z Weimaru z 18 lipca 1919). Trzy dni później francuskie przedsiębiorstwo „Farman” uruchomiło pierwszą na świecie międzynarodową linię lotniczą Paryż – Londyn.

 il. 16

    Pierwszy oficjalny znaczek poczty lotniczej ukazał się we Włoszech  w maju 1917 r. Był to znaczek poczty ekspresowej  z emisji 1903 r. na którym zrobiono nadruk „EKSPERIMENTO POSTA AEREA MAGGIO 1917 TORINO - ROMA, ROMA – TORINO” . Na il. 17 kartka z lotu Turyn – Rzym z 19 czerwca 1917 r.

 il. 17

    Następny oficjalny znaczek poczty lotniczej wydano w czerwcu 1917 również we Włoszech. Był to nie dopuszczony do obiegu znaczek poczty ekspresowej z nadrukiem „IDROVOLANTE NAPOLI, PALERMO, NAPOLI 25 CENT 25”. Poczta przewożona była hydroplanem. Na il. 18 list z lotu Neapol – Palermo z 25 czerwca 1917 r.

 il. 18

     Kolejnymi państwami, które wydały znaczki lotnicze, były Austria, Węgry i USA – w 1918 r.,  Niemcy, Szwajcaria, Japonia, Kolumbia i Tunis – w 1919 r. Należy zaznaczyć, że wiele zarządów pocztowych uruchomiło przewóz poczty drogą lotniczą bez wydania specjalnych znaczków. Jako przykład służyć tu może poczta francuska, która uruchomiła regularny przewóz przesyłek drogą powietrzną  17 sierpnia 1918 r. na linii Paryż – Saint Nazaire.

 il. 19

Na il. 19 węgierski znaczek lotniczy na przesyłce przewiezionej z Budapesztu do Wiednia  18 lipca 1918 r. linią lotniczą  Lwów – Kraków – Wiedeń – Budapeszt.

 il. 20

Na il. 20 szwajcarski znaczek lotniczy na kartce przewiezionej drogą lotniczą z Genewy do Wiednia  6 czerwca 1919 r.

Począwszy od 1920 r. coraz więcej zarządów pocztowych wielu państw zaczęło wydawać specjalne znaczki dla nowo uruchamianych linii lotniczych. Pierwsze polskie oficjalne znaczki lotnicze ukazały się dopiero w 1925 r. Pamiętać jednak trzeba, że polska pocztowa dokumentacja lotnicza sięga o wiele wcześniejszego okresu. 

      O ile transport lotniczy funkcjonuje do dnia dzisiejszego, to wykorzystanie sterowców (zeppelinów) po okresie bujnego rozwoju, dziś już praktycznie nie występuje. Historia sterowców związana jest z nazwiskiem ich konstruktora, jednego z pionierów lotnictwa – hrabiego Ferdynanda Zeppelina.

 il. 21

Pierwszy próbny lot sterowca jego konstrukcji, LZ 1, odbył się w lipcu 1900 r. w Niemczech (il. 21). Dalszy rozwój budowy sterowców jak i  uruchomienie w 1909 r. przez Niemieckie Towarzystwo Lotnicze „DELAG” komunikacji i poczty sterowcowej doprowadziło do powstania wielu półoficjalnych znaczków, pocztówek  oraz specjalnych stempli.

 il. 22

Na il. 22 kartka z lotu sterowca „Sachsen”  5-9 listopad 1913 z półoficjalnym znaczkiem „zeppelin nad Legnicą”.

Jeśli do 1918 r. budowa sterowców miała miejsce tylko w Niemczech, to już po I-ej wojnie światowej i inne państwa podjęły ich budowę (Francja, Włochy, ZSRR, Wielka Brytania, USA). Pierwsze oficjalne znaczki poczty sterowcowej wydały Niemcy  w  październiku 1928 r. z okazji I lotu „Graf Zeppelina” z Niemiec do USA . Po tym wielkim sukcesie nastąpiło wiele innych, wśród których warto wymienić lot wokół kuli ziemskiej w 1929 r., loty przez Ocean Atlantycki i Ocean Spokojny, lot sterowca „Graf Zeppelin” do Bieguna Północnego w 1931 r. i spotkanie z rosyjskim lodołamaczem „Małygin”.  Po Niemczech kolejnymi krajami, które wydały znaczki poczty sterowcowej były ZSRR, Finlandia, Argentyna, Boliwia i USA - w 1930 r., Brazylia, Egipt, Islandia, Lichtenstein, Paragwaj i Węgry – w 1931 r. i Cyrenajka, Wyspy Egejskie, Gracja, Łotwa, San Marino, Tripolitania i Włochy -  w 1933 r.

    W latach trzydziestych mnożyły się w wielu krajach próby przesyłania listów za pomocą rakiet. Liczne eksperymentalne loty poczty rakietowej tego okresu pozostawiły trwały ślad w filatelistyce w postaci przesyłek. W latach 1928-1935 w Austrii miało miejsce 30 lotów rakiet konstrukcji austriackiego inżyniera F.Schmiedla, które przewiozły  6 tys. przesyłek z prywatnymi stemplami i winietkami (il. 23).

 il. 23

Wiele lotów poczty rakietowej odbyło się także w Niemczech. Przeprowadzał je inż. Gerhard Zuker. Pod egidą Zukera przeprowadzono podobne loty we Włoszech, Belgii, Anglii, Holandii i Szwajcarii. Wiele z tych przesyłek miało spekulacyjny charakter. Doświadczenia z pocztą rakietową prowadzono także w Australii, Indii, USA, Meksyku, Francji i Luksemburgu. Pierwszy oficjalny znaczek poczty rakietowej ukazał się w 1939 na Kubie. Jest to nadruk na znaczku 10 c. „EXPERIMENTO DEL COHETE POSTAL  ANO DE 1939”. Wydany on został dla eksperymentalnych lotów jakie odbyły się w październiku 1939 r. w Hawanie. Po II wojnie światowej eksperymentalne loty poczty rakietowej miały i mają nadal miejsce w wielu krajach. Pierwsza oficjalna poczta rakietowa została zorganizowana  przez USA i miała miejsce 8 czerwca 1959 r. Ze znajdującej się na Atlantyku łodzi podwodnej USS „Barbero” wystrzelono rakietę w kierunku Mayport na Florydzie. Rakieta zawierała pocztę urzędową, 3000 listów, wysłanych przez Pocztmistrza Generalnego USA do urzędów administracji państwowej Stanów Zjednoczonych i  do zarządów pocztowych, członków UPU (il. 24).

 il. 24

    Gołąb pocztowy odegrał poważną rolę w historii łączności. Jak już wcześniej wspomniano, mieszkańcy oblężonego Paryża otrzymywali dzięki gołębiom tysiące listów. Pierwszą pocztę gołębią, dla której zostały wydane specjalne znaczki, zorganizowano w 1896 r. na wyspach archipelagu  Great Barnier Island (120 km od Aucland w Nowej Zelandii). Dla opłaty listów został wydrukowany znaczek o nominale 1 szylinga, który służył do zaklejania małych rolek tzw. pigeongramów w tulejkach (il. 25). Znaczki powstały z inicjatywy prywatnej i rząd Nowej Zelandii w 1901 r. zabronił dalszego ich używania.

 il. 25

    Poczty szybowcowe organizowane są z okazji  zawodów  sportowych , pokazów , mityngów i innych imprez. Przewóz tej poczty  ma charakter okolicznościowy  i nie wynika z potrzeby komunikowania się. Rozpoczęcie przewozów poczty szybowcami datuje się od lat 20-tych ubiegłego wieku. Do 1939 r. najwięcej lotów wykonano w USA i w Niemczech (il. 26).

. il. 26

Uwaga. Powyższy tekst ukazał się wcześniej w Filateliście, 2017,11,624-629.