Zapraszamy do zapoznania się z kolejną częścią cyklu przygotowanego przez Kolegę Dariusza Świsulskiego poświęconego klasycznym polskim uniwersytetom w filatelistyce i nie tylko. Dzisiaj przedstawiamy piątą i zarazem ostatnią część dedykowaną Uniwersytetowi Jagiellońskiemu.
Kolejne części, poświęcone innym uniwersytetem, ukażą się wkrótce.
3 maja 1966 roku Poczta Watykańska (Poste Vaticane, Citta Del Vaticano) wyemitowała serię sześciu znaczków z okazji jubileuszu tysiąclecia Chrztu Polski, w nakładzie ok. sześciu milionów sztuk, zatytułowaną "Sacrum Poloniae Millennium 966-1968". Autorem projektu jest Kazimiera Dąbrowska (1890-1972), artystka i grafik, od 1936 roku mieszkająca w Rzymie, przez wiele lat projektująca znaczki Poczty Watykanu.
Znaczek o nominale 50 lirów przedstawia królową Jadwigę, zgodnie z obrazem Jana Matejki jako Królową Polski. Z lewej strony portretu Jadwigi znajduje się widok Ostrej Bramy w Wilnie z podpisem: Mater Misericordiae Ostra Brama, a z prawej widok na dziedziniec Collegium Maius z podpisem: Biblioteka Jagiellońska Kraków [18].
Rys. 67. Znaczek Poczty Watykańskiej z królową Jadwigą i dziedzińcem Collegium Maius (zbiory autora)
Emisji znaczków towarzyszyły koperty pierwszego dnia obiegu. Na kopercie przedstawiony jest rysunek zabudowań Jasnej Góry w Częstochowie.
Rys. 68. Koperta FDC Poczty Watykańskiej ze znaczkami "Sacrum Poloniae Millennium"
24 listopada 1966 roku Urząd Pocztowy Kraków 1 stosował datownik okolicznościowy z okazji Sesji Naukowej Polskiej Akademii Nauk i Uniwersytetu Jagiellońskiego Tysiąclecie Państwa Polskiego, Wawel-Szczerbiec [19]. Na datowniku rysunek Szczerbca - miecza koronacyjnego królów Polski.
Rys. 69. Datownik okolicznościowy Sesji Naukowej Tysiąclecie Państwa [19]
6 listopada 1969 roku Urząd Pocztowy Kraków 1 stosował datownik okolicznościowy w 30. rocznicę aresztowania profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego. Na stemplu napis: UNIVERSITAS JAGELLONICA CRACOVIAE 1939 1969 [20].
Rys. 70. Datownik okolicznościowy w 30. rocznicę aresztowania profesorów UJ [20]
W 1971 roku Poczta Polska wyemitowała czteroznaczkową serię "Na szlaku Kopernika". Wśród nich znaczek o numerze katalogowym 1941 i nominale 60 gr, przedstawiający Collegium Maius w Krakowie. Na przywieszce PW02 fragment strony "Geometrii" Euklidesa. Autorem projektu jest Andrzej Heidrich. Nakład 8.238.000 sztuk [21].
Rys. 71. Znaczek z przywieszką z serii Na szlaku Kopernika z 1971 roku (zbiory autora)
Emisji znaczków towarzyszyły dwie koperty FDC.
Rys. 72. Koperta FDC ze znaczkami serii Na szlaku Kopernika z 1971 roku (zbiory autora)
20 grudnia 1982 roku Poczta Polska wyemitowała dwa znaczki i bloczek z serii "Odnowa zabytków Krakowa". Na jednym ze znaczków o numerze katalogowym 2694 i nominale 25 zł przedstawiono portal Collegium Iuridicum Uniwersytetu Jagiellońskiego, znajdujący się przy ul. Grodzkiej 53. Autorem projektu znaczka jest Andrzej Heidrich. Nakład 5.493.000 sztuk [22].
Rys. 73. Znaczek Odnowa zabytków Krakowa z 1982 roku (zbiory autora)
Na wydanym z tej samej okazji bloczku znajduje się znaczek z fragmentem planu starego Krakowa (numer katalogowy 2696, nominał 65 zł), otoczony ozdobnym marginesem ze znanymi krakowskimi zabytkami, w tym Collegium Maius. Autorem projektu jest Andrzej Heidrich. Nakład 957.600 sztuk [22].
Rys. 74. Bloczek Odnowa zabytków Krakowa z 1982 roku (zbiory autora)
Znaczkom towarzyszyły dwie koperty pierwszego dnia obiegu.
Rys. 75. Koperta FDC ze znaczkami Odnowa zabytków Krakowa [23]
Rys. 76. Koperta FDC z bloczkiem Odnowa zabytków Krakowa [23]
W 1983 roku Poczta Polska wyemitowała kartkę pocztową Cp 851 o nominale 5 zł, upamiętniającą 200-lecie Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Na części ilustracyjnej znajduje się rysunek ogrodu według malarza i grafika Jana Feliksa Piwarskiego (1795-1859). Autorem projektu kartki jest Alojzy Balcerzak. Nakład 212.800 sztuk [24].
Rys. 77. Karta pocztowa 200-lecia Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego (zbiory autora)
Szereg wydarzeń odbywających się na Uniwersytecie Jagiellońskim upamiętniają okolicznościowe datowniki.
Datownik stosowany 17 września 1981 roku przypomina jubileusz 350-lecia pierwszej Katedry Geodezji w Polsce. Absolwenci tej utworzonej w XVII wieku na Akademii Krakowskiej katedry otrzymywali tytuł geometry królewskiego.
Rys. 78. Datownik okolicznościowy 350-lecia pierwszej Katedry Geodezji w Polsce (zbiory autora)
W 1983 roku odbyła się Sesja Naukowa Obliczenia w Astronomii i Geodezji. Sesję zorganizowano w stulecie urodzin Tadeusza Banachiewicza (1882-1920), matematyka, astronoma i geodety.
Rys. 79. Datownik okolicznościowy Sesji Naukowej Obliczenia w Astronomii i Geodezji z 1983 roku (zbiory autora)
Z 1984 roku pochodzi datownik okolicznościowy 15-lecia organizowanej dla obcokrajowców Szkoły Letniej Kultury i Języka Polskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Rys. 80. Datownik okolicznościowy 15-lecia Szkoły Letniej Kultury i Języka Polskiego (zbiory autora)
W 1982 roku Poczta Polska wyemitowała serię czterech znaczków "Pomniki polskiej kartografii". Znaczek o numerze katalogowym 2699, przedstawiający plan miasta Krakowa A. Buchowieckiego z 1703 roku oraz astrolabium z XVII wieku został umieszczony na kopercie pierwszego dnia obiegu, upamiętniającej 350-lecie pierwszej Katedry Geodezji w Polsce na Uniwersytecie Jagiellońskim.
Rys. 81. Koperta FDC 350-lecie pierwszej Katedry Geodezji w Polsce (zbiory autora)
20 marca 1986 roku Poczta Polska w ramach emitowanej od 1982 roku serii "Odnowa zabytków Krakowa" wydała dwa znaczki. Na jednym z nich przedstawiono dziedziniec Collegium Maius Uniwersytetu Jagiellońskiego. Numer katalogowy 2869, nominał 5 zł. Autorem projektu jest Andrzej Heidrich. Nakład wynosi 9.018.000 sztuk [25].
Rys. 82. Znaczek Odnowa zabytków Krakowa z 1986 roku (zbiory autora)
Tematyka uniwersytecka pojawiała się również na nieoficjalnych wydawnictwach filatelistycznych, np. wydawanych przez Niezależne Zrzeszenie Studentów. Z 1987 roku pochodzi blok sześciu znaczków o nominale 50 zł każdy. Na znaczkach przedstawiono znaki uczelni krakowskich: Akademii Ekonomicznej, Akademii Górniczo-Hutniczej, Akademii Rolniczej, Politechniki Krakowskiej, Uniwersytetu Jagiellońskiego i Wyższej Szkoły Pedagogicznej. Na pozostałej części bloku zarysy krakowskich budowli i orzeł w koronie z biało-czerwoną wstęgą u dołu, z napisem NZS [26]. Dochód ze sprzedaży przeznaczony był na fundusz Niezależnego Zrzeszenia Studentów.
Rys. 83. Blok ze znaczkami krakowskim uczelni wydany przez NZS w 1987 roku (zbiory autora)
W 50 rocznicę napaści Niemiec hitlerowskich na Polskę, Poczta Polska w 1989 roku wyemitowała kartkę pocztową (Cp 1011), przypominającą aresztowanie 6 listopada 1939 roku profesorów krakowskich uczelni. Na znaczku opłaty o nominale 80 zł przedstawiono fronton budynku Collegium Novum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Autorem projektu kartki jest Jacek Konarzewski. Nakład 300.000 sztuk.
Rys. 84. Karta pocztowa 50-lecia aresztowania profesorów krakowskich uczelni (zbiory autora)
Z tej samej okazji 6 listopada 1989 roku stosowany był datownik okolicznościowy, na którym przedstawiono portret Stanisława Estreichera. Był on historykiem prawa, profesorem i rektorem Uniwersytetu Jagiellońskiego. Został aresztowany 6 listopada 1939 roku w trakcie Sonderaktion Krakau, razem z innymi profesorami krakowskich uczelni, zmarł 28 grudnia 1939 roku w niemieckim obozie Sachsenhausen.
Rys. 85. Datownik 50-lecia uwięzienia profesorów krakowskich uczelni (zbiory autora)
W 1397 roku, za zgodą papieża Bonifacego IX został na Akademii Krakowskiej utworzony Wydział Teologii, najstarszy wydział teologiczny w Polsce. Wydział ten funkcjonował do 1954 roku, kiedy to ówczesne władze PRL usunęły go ze struktury Uniwersytetu Jagiellońskiego i włączyły do Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie. W 1981 roku została ustanowiona Papieska Akademia Teologiczna w Krakowie, kontynuująca tradycje Wydziału Teologii [27].
W 1997 roku Poczta Polska przypomniała 600-lecie Wydziału Teologicznego przez emisję znaczka o numerze katalogowym 3513 i nominale 80 gr. Autorem projektu jest Janusz Wysocki. Na znaczku przedstawiono reprodukcję obrazu Jana Matejki "Założenie Szkoły Głównej przeniesieniem do Krakowa ugruntowane r. p. 1361-1399-1400" ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie. Nakład 800.030 sztuk [28].
Rys. 86. Znaczek upamiętniający 600-lecie Wydziału Teologicznego z 1997 roku (zbiory autora)
Emisji znaczka 6 czerwca 1997 roku towarzyszył datownik okolicznościowy, na którym przedstawiono popiersie królowej Jadwigi.
Rys. 87. Datownik 600-lecia Wydziału Teologicznego (zbiory autora)
Kolejny datownik 600-lecia Wydziału Teologicznego stosowany był 6 czerwca 1997 roku z okazji siódmej pielgrzymki papieża Jana Pawła II do Polski (od 31 maja do 10 czerwca 1997 roku).
Rys. 88. Datownik 600-lecia Wydziału Teologicznego i pielgrzymki papieża Jana Pawła II do Polski (zbiory autora)
W celu podkreślenia bogactwa kulturowego i wspólnego dziedzictwa Europy, corocznie od 1985 roku wybrane miasto europejskie honorowane jest tytułem Europejskiego Miasta Kultury. Ze względu na wyjątkowy charakter przełomowego roku 2000, postanowiono tym tytułem wyróżnić dziewięć miast. Wśród nich znalazł się też Kraków [29].
Z okazji przyznania Krakowowi tytułu Europejskiego Miasta Kultury roku 2000, Poczta Polska wyemitowała cztery znaczki. Na dwóch z nich przedstawiono postacie i wydarzenia związane z Krakowem. Na znaczku o numerze katalogowym 3678 i nominale 1,55 zł znajduje się godło Uniwersytetu Jagiellońskiego na tle postaci prof. Józefa Dietla (żyjącego w latach 1804-1878 lekarza, polityka, profesora i rektora UJ) oraz królowej Jadwigi. Z tyłu znajduje się rysunek rzeźby Kazimierza Wielkiego z 1380 roku, przechowywanej w Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Z lewej strony w tle fasada Collegium Maius. Znaczek zaprojektował Maciej Jędrysik, a wydrukowano go w nakładzie 600.000 sztuk [30].
Rys. 89. Znaczek Kraków - Europejskie Miasto Kultury roku 2000 (zbiory autora)
Również w 2000 roku została wyemitowana kartka pocztowa o numerze katalogowym Cp 1231, przypominająca jubileusz 600-lecia Odnowienia Akademii Krakowskiej. Na znaczku opłaty o nominale 70 gr rysunek królowej Jadwigi, w części ilustracyjnej "orzeł jako najstarszy herb Uniwersytetu Jagiellońskiego w kronice Soboru w Konstancji Ulricha von Reichental". Autorem projektu jest Andrzej Heidrich. Nakład 445.000 sztuk.
Rys. 90. Kartka pocztowa 600-lecia Odnowienia Akademii Krakowskiej z 2000 roku (zbiory autora)
16 maja 2009 roku Urząd Pocztowy Ruda Śląska 7 stosował datownik okolicznościowy: Okręgowe Spotkanie Młodych Filatelistów „Od Wadowic do Rzymu”, Student Karol Wojtyła. Na datowniku przedstawiono portret Karola Wojtyły z czasów studenckich, wieżę sanktuarium w Rudzie Śląskiej oraz herb Uniwersytetu Jagiellońskiego. Autorem projektu jest Stanisław Wieczorek.
Pierwsza Katedra Geografii w Polsce (druga w Europie po Berlinie) została powołana na Uniwersytecie Jagiellońskim w 1849 roku. Zadania prowadzenia takiej katedry podjął się Wincenty Pol (1807-1872), uczony i geograf, znany również jako pisarz i poeta [31]
Oddział Rejonowy Poczty Polskiej w Kielcach na wniosek Instytutu Geografii Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach i Polskiego Towarzystwa Geograficznego przypomniał postać Wincentego Pola w 2013 roku emisją kartki pocztowej beznominałowej [32].
Rys. 91. Kartka pocztowa beznominałowa z Wincentym Polem [32]
Z maja 2014 roku pochodzi kartka pocztowa wyemitowana z okazji 650. rocznicy utworzenia Akademii Krakowskiej. Numer katalogowy Cp 1671, nominał 2,35 zł. Na znaczku opłaty i części ilustracyjnej przedstawiono fotografie Collegium Novum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Autorem projektu jest Agata Tobolczyk. Nakład 25.000 sztuk.
Rys. 92. Kartka pocztowa 650. rocznicy utworzenia Akademii Krakowskiej (zbiory autora)
Również z okazji 650-lecia Uniwersytetu Jagiellońskiego Ogólnopolski Klub Filatelistyczny "Cracoviana" wydał w nakładzie 100 sztuk serię czterech kart beznominałowych, na których przedstawiono pieczęcie Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.
Rys. 93. Kartka pocztowa beznominałowa z pieczęcią większą Uniwersytetu Krakowskiego z początku XV w.
Rys. 94. Kartka pocztowa beznominałowa z pieczęcią większą Uniwersytetu Krakowskiego z drugiej połowy XVII w.
Rys. 95. Kartka pocztowa beznominałowa z pieczęcią większą Szkoły Głównej Koronnej, ok. 1780 r.
Rys. 96. Kartka pocztowa beznominałowa z pieczęcią większą Uniwersytetu Krakowskiego z pierwszej połowy XIX w.
Biblioteka Jagiellońska, Okręg Małopolski Polskiego Związku Filatelistów i Ogólnopolski Klub Filatelistyczny "Cracoviana" zorganizowali otwartą 28 stycznia 2014 roku wystawę z okazji jubileuszu 650-lecia Uniwersytetu Jagiellońskiego, pt. "Wspomnień czar - wydawnictwa pocztowe, publikacje i varia związane z jubileuszem 600-lecia Uniwersytetu Jagiellońskiego w 1964 r.".
Ostatnia z przedstawianych kartek pocztowych Uniwersytetu Jagiellońskiego została wyemitowana w 2018 roku z okazji 100-lecia Polskiego Towarzystwa Geograficznego (Cp 1799). Na znaczku opłaty o nominale A przedstawiono zdjęcie prof. Stanisława Lencewicza (współzałożyciela PTG i twórcy geografii warszawskiej) i Pałacu Staszica (w latach 1920-1939 siedziba PTG). Na części ilustracyjnej znajduje się fotografia absolwentów geografii Uniwersytetu Jagiellońskiego na dziedzińcu Collegium Iuridicum, wykonana w 1921 roku. Autorem projektu jest Roch Stefaniak. Nakład 8.000 sztuk.
Rys. 97. Kartka pocztowa 100-lecia Polskiego Towarzystwa Geograficznego z 2018 roku (zbiory autora)
Literatura
[18] Janicki J. J.: Św. Stanisław - biskup i męczennik na znaczkach pocztowych. Folia Historica Cracoviensia, vol. 9. 2003, s. 73-82.
[19] Myślicki A.: Katalog polskich stempli okolicznościowych, zeszyt 7, 1966-1967, s. 54-55.
[20] Myślicki A.: Katalog polskich stempli okolicznościowych, zeszyt 8, 1968-1969.
[21] Katalog Znaków Pocztowych, 1971.06.01. Na szlaku Kopernika, https://www.kzp.pl/index.php?artykul=kat-zn-1971-zn1940, data dostępu 2.11.2018.
[22] Katalog Znaków Pocztowych, 1982.12.20. Odnowa zabytków Krakowa (1), https://www.kzp.pl/index.php?artykul=kat-zn-1982-zn2693, data dostępu 2.11.2018.
[23] Duda J.: Jak „markami” i znakami Kraków promowano cz. III. ALMA MATER, nr 130-131, grudzień-styczeń 2010/2011, s. 105-110.
[24] Katalog Znaków Pocztowych, 1983.11.15. 200 lat istnienia Ogrodu Botanicznego UJ w Krakowie, https://www.kzp.pl/index.php?artykul=kat-cp-1983-cp0851, data dostępu 2.11.2018.
[25] Katalog Znaków Pocztowych, 1986.03.20. Odnowa zabytków Krakowa (4), https://www.kzp.pl/index.php?artykul=kat-zn-1986-zn2869, data dostępu 2.11.2018.
[26] Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Druki 1976-1989 \ Bez cenzury \ Niezależna filatelistyka - znaczki, http://www.solidar.pl/php/6_dzial.php?ID3=28&s=29&li=1&sort=OPS&tab=44310#44310, data dostępu 2.11.2018.
[27] Wydział Teologiczny Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie. O Wydziale, http://wt.upjp2.edu.pl/node/34, data dostępu 9.11.2018.
[28] Katalog Znaków Pocztowych, 1997.06.06. 600 rocznica Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, https://www.kzp.pl/index.php?artykul=kat-zn-1997-zn3513, data dostępu 9.11.2018.
[29] Program KRAKÓW 2000 Europejskie Miasto Kultury. Raport końcowy. Biuro Kraków 2000, Kraków 2001.
[30] Katalog Znaków Pocztowych, 2000.04.26. Kraków - Europejskie Miasto Kultury roku 2000, https://www.kzp.pl/index.php?artykul=kat-zn-2000-zn3677, data dostępu 9.11.2018.
[31] Jackowski A., Sołjan I.: Zarys historii geografii w Uniwersytecie Jagiellońskim. Pierwsza w Polsce Katedra Geografii na Uniwersytecie Jagiellońskim. Wincenty Pol i jego geografia, http://www.geo.uj.edu.pl/opracowania/historia/4_pierwsza_katedra.htm, data dostępu 9.11.2018.
[32] Katalog Znaków Pocztowych, Karty pocztowe - Świętokrzyskie, https://www.kzp.pl/index.php?artykul=nws-n30-n3046, data dostępu 9.11.2018.
